CBDC: Ulusal Para Birimine Bağlı Dijital Para Birimi

Nakitsiz ödemeler uzun zamandır önemli ölçüde popülerlik kazandı ve günlük hayatımızı kolaylaştırdı. Ayrıca, Covid-19 salgını temassız ödeme sayısında önemli ölçüde daha fazla bir artışa yol açtı. Bu durum, birçok ülke tarafından halihazırda yürütülen, devlet para birimlerinin dijitalleştirilmesine yönelik araştırmaları hızlandırdı.

CBDC veya Merkez Bankası Dijital Para Birimi, belirli bir ülkenin merkez bankası tarafından çıkarılan dijital bir varlıktır. Devlet para birimleri ile desteklenerek döviz kuru 1:1 oranında sabitlenir.

Ülkelerin kendi dijital para birimlerini yaratmaları, ödemeleri hızlandırmalarına, daha ucuz hale getirmelerine ve kullanıcılara anonimlik sağlamalarına yardımcı olacaktır.

CBDC bir kripto para birimi midir?

Kripto para, blok zincirine dayalı dijital bir para birimidir. Devlet kurumları tarafından düzenlenmez, merkezi değildir ve bir mutabakat mekanizması ile sahteciliğe karşı korunur. Kripto para birimleri ve CBDC’lerin her ikisi de dijital para birimleri olsa da, ikincisi blok zincirinin dışında çalışabilir ve bir mutabakat mekanizması gerektirmez.

CBDC’yi farklı kılan, kripto para birimlerinin yüksek volatiliteye maruz kalması ve dijital ulusal para birimleri yaratma hedefinin istikrar ve güvenlik olmasıdır.

CBDC’nin geleneksel nakitsiz ödemelerden farkı nedir?

İlk bakışta, her iki araç da hiç farklı değildir. Ancak dijital para konusunda işler biraz daha karmaşık.

Mesele şu ki, tüm ödemeler artık bankalar aracılığıyla yapılıyor. Mallar için ödeme yaptığınızda, bankanıza bir talep gönderilir. Banka parayı kredilendirir veya satıcının başka bir bankadaki hesabına aktarır. Bankadaki tüm para sadece dijital kayıtlardan ibarettir.

Ancak CBDC’nin kendi kodu vardır ve dijital formda tam teşekküllü bir nakit eşdeğeridir. Bankalara bağımlı değildir. Artık hizmet için bankalara ve diğer aracılara ödeme yapmak zorunda kalmayacağınız için hizmetlerin maliyetine dahil edilen işlem ücretleri ortadan kaldıracaktır.

Günümüzün finansal sistemi nispeten yavaştır. Örnek olarak, bazen 3 iş gününe kadar sürebilen para transferleri verilebilir. Ayrıca, hesabınızın bulunduğu banka iflas ederse fonlarınıza erişiminizi kaybedebilirsiniz.

CBDC hedefleri

Dijital bir para biriminin entegrasyonu istikrara katkıda bulunacak ve kripto para birimlerinin rekabet ve baskısına karşı devlet para biriminin pozisyonunu güçlendirecektir. Ayrıca, havale maliyetlerinin daha düşük olduğu bir ödeme altyapısı kurulmasını da sağlayacaktır. CBDC ayrıca maliye politikası araçlarının genişletilmesini, para politikası yönetiminin iyileştirilmesini sağlar ve ülkenin birincil para biriminin kullanımını özendirir.

Dijital para birimi sınır ötesi transfer maliyetlerini azaltmalı ve sürekli likidite erişimi sağlamalıdır. Dijital bir ulusal para biriminin temel özellikleri gizlilik, kolaylık, erişilebilirlik, istikrar, finansal güvenlik ve aktarılabilirliktir.

CBDC ile devletlerin enflasyonu etkileyebilme yetenekleri olacaktır. Bir ulusal para birimi ile desteklenmesi ve bir merkez bankası tarafından yönetilmesi, bireylerin ve işletmelerin istikrarlı bir şekilde kullanabileceği CBDC takas mekanizmalarına olanak verecektir.

CBDC türleri

Ulusal e-para birimleri için tek bir sınıflandırma bulunmamaktadır. Yine de, mimariye, anonimliğe, erişim teknolojilerine ve diğer unsurlara bağlı olarak birkaç temel modele ayrılabilirler.

Doğrudan ya da toptan CBDC. Bu model, bir merkez bankasında rezerv tutmaya benzer. Merkez bankası, kuruma mevduat açması veya bankalar arası transferler için kullanması için bir hesap sağlar. Merkez bankası daha sonra kredileri etkilemek ve faiz oranlarını belirlemek için zorunlu karşılıklar ve rezerv bakiyeleri üzerinden faiz gibi para politikası araçlarını uygulayabilir.

Perakende veya dolaylı CBDC. Bu model, tüketiciler ve işletmeler tarafından kullanılan devlet destekli dijital para birimlerini temsil etmektedir. Aslında, merkez bankasının şartlarıyla müşterilere fon sağlayan aracılar tarafından işletilen bir ödeme sistemidir. Bu model, özel dijital para ihraççılarının iflas etmesi durumunda fon kaybetme riskini ortadan kaldırır.

Dolaylı CBDC’lerde fonlara erişim token ve hesaplara dayalı olabilir. Bir hesap olması durumunda, kullanıcının dijital bir cüzdanı olması gerekecektir. Yani kullanıcıların kimliklerini doğrulamaları gerekir.

Token tabanlı yaklaşım daha anonimdir. Fonlara özel ve genel anahtarlar aracılığıyla erişilir, bu da işlemlerin anonim olarak yapılmasına olanak tanır.

Her iki dijital ulusal para modeli (perakende ve toptan) birbiriyle çelişmez ve aynı ekonomi içinde var olabilir.

CBDC’nin avantajları ve dezavantajları

Ulusal e-para birimi devlet mali sisteminin geliştirilmesinde bir sonraki adım olsa da dezavantajları da bulunmaktadır:

• Yüksek siber saldırı riski ve fonların korunmasındaki zorluklar;
• Anonimliğin kaybedilmesi;
• Farklı ülkelerin yasal düzenlemelerindeki farklılıklar nedeniyle böyle bir aracın dünya genelinde uygulanmasının karmaşıklığı.

Dijital ulusal para biriminin avantajları ise şunlardır:

• Daha hızlı, daha kolay ve daha ucuz işlemler;
• Yasadışı faaliyetleri önlemek için tüm finansmanı analiz etme ve izleme yeteneği;
• Ödemelerin basitleştirilmesi;
• Yeni banknotların basım ve bakım maliyetlerinin azaltılması.

Hangi ülkeler CBDC’yi halihazırda uygulamaktadır?

Dijital para birimi artık finansal sistemin gelecekteki bir kavramı değildir. Gerçekliğin ta kendisidir. CBDC, 2022 itibariyle dünya çapında 9 ülkenin ekonomisine entegre olmuş durumdadır. Kanada, ABD ve İngiltere de dahil olmak üzere 80 ülke daha dijital para birimlerini finansal sistemlerine dahil etme olasılığını araştırmaya devam ediyor.

Çözümün potansiyel faydaları dezavantajlarından daha ağır basıyor. Bir yandan enflasyonu engellemek için yeni araçlar ve kullanıcılar için yeni fırsatlar sunarken bir yandan da devlet dijital para birimlerini kullanan kişi sayısını da artırıyor. Örneğin Nijerya’da CBDC işlem hacmi Ağustos 2022’de 9 milyon doları aştı ve nakit kullanan kişi sayısı da azalmaktadır.

Bazı ülkeler, önümüzdeki yıllarda sunulacak olan kendi e-para birimlerinin piyasaya sürüleceğini şimdiden duyurdu. Diğer devletler de gelişmiş ülkelere yetişeceklerdir, bu nedenle CBDC trendi küreselleşmekte ve kullanıcıların yaşamlarını iyileştirmeyi amaçlamaktadır.