Merkezi olmayan uygulamalar nedir (DApp)?

İlk blok zincirinin lansmanından bu yana geçen 14 yılın ardından, kullanımlarındaki varyasyonların yanı sıra birçok alternatif ortaya çıktı.

Satoshi Nakamoto dünyaya ilk dijital para birimi olan Bitcoin’i verdi ve Ethereum da, herkesin çeşitli bilgi depolama ve işleme sistemlerini programatik olarak uygulayabileceği ilk evrensel merkezi olmayan blok zinciri platformu oldu. Ana koşul, eylemlerin akıllı sözleşmeler kullanılarak matematiksel kurallar şeklinde açıklanması gerektiğidir.

Merkezi olmayan uygulamalar (eng. decentralized applications,DApp), blok zinciri temelinde oluşturulan ve çalışan uygulamalardır. Görünüm ve işlevsellik açısından, klasik programlardan neredeyse hiç farklı değiller ve farkları, bir aracının yokluğunda yatıyor. Bunun için en yaygın olarak kullanılan, akıllı sözleşme mekanizmasına sahip Ethereum’dur, ancak diğer blockchain platformlarında da seçenekler vardır.

World Wide Web’in (Dünya Çapında Ağ) tarihçesi, DApp’ın bununla ne ilgisi var?

İnternetin gelişiminin birkaç döneme ayrılabileceği gerçeğiyle başlayalım: Web 1.0, Web 2.0 ve Web 3.0.

Web 1.0, 90’ların başında popülerlik kazanan World Wide Web’in ilk sürümüdür. Siteler metin, bağlantılar ve resimler içeren statik sayfalardı. Web’in kurucusu Tim Berners-Lee’ye göre, Web 1.0 siteleri “salt okunur” idi.

Peki Web 2.0, 2000’lerin başında ortaya çıkan İnternet’in ikinci neslidir. Web 2.0’ın temeli, World Wide Web’e bağlı etkileşimli platformlar ve hizmetlerdir. İlk nesilden en önemli farkı, sitelerin web uygulamalarına dönüşmesi, ilk sosyal ağların ve bir bulut hizmetleri sisteminin ortaya çıkmasıdır. Web 2.0’ın bilinen temsilcileri Amazon, Facebook ve Twitter’dır.

Web 3.0 kavramı 90’larda ortaya çıktı. Yeni neslin mimarisi birkaç ana bileşen içermek zorundaydı. Ancak ilerleyen zamanlarda kavramın algısı değişti. 2014 yılında, Ethereum’un kurucu ortağı Gavin Wood, Web3’ü diğer taraftan, blockchain kullanılarak oluşturulmuş ağın daha merkezi olmayan bir versiyonu olarak tanımladığı bir makale yayınladı. Söz konusu öneriler, her şeyden önce, veri depolama sistemindeki değişikliklerin yanı sıra kullanıcı anonimlik düzeyinin artırılmasıydı.

2021’de, merkezi olmayan uygulamaların ve değiştirilemez tokenlerin (NFT) artan popülaritesi nedeniyle Web3 terimi yeniden ortaya çıktı. Ve Web 2.0, aşırı merkezileşme nedeniyle eleştirildi. Blockchain ve özellikle Ethereum tabanlı akıllı sözleşme teknolojisi, Facebook döneminin bilgi “tekeline” yanıt oldu.

Web3’ün tanımı henüz tam olarak oluşturulmamış olsa da, kullanıcılara özel verileri üzerinde kontrolü geri vermeyi ve sansür ve kısıtlamalardan kurtulmayı amaçlamaktadır. Merkezi olmayan uygulamalar, gelecekteki İnternet’in ana bileşenleridir, çünkü DApp’ler blok zincirinin şeffaflık, güvenilirlik ve veri değişmezliği olan ana avantajlarını kullanır.

Finans başta olmak üzere teknoloji başka alanlarda da kullanılıyor.

Dapp’ın çalışma prensibini daha iyi anlamak için Web 2.0 dönemi uygulamaları ile bir benzetme yapalım.

Merkezi olan ve merkezi olmayan uygulamalar arasındaki fark nedir?

Web 2.0 (merkezi) ve Web3 (merkezi olmayan) uygulamalarının yapısı temelde farklıdır. Merkezi uygulamalar masaüstü olabilir, önce bunları indirip cihazınıza yüklemeniz gerekir; ve web istemcileri, bir tarayıcı aracılığıyla çalışır. Günlük ve iş hayatımızda kullandığımız web uygulamalarının en önemli örneği Google Dokümanlar’dır. Çalıştırmak için ayrı bir yazılım indirmenize gerek yok, sadece tarayıcıda bulunan ayarları kullanıp giriş yapabilirsiniz.

İnternet bağlantısı gerektiren uygulamalar, tüm istemciler için tek bir merkezi sunucunun olduğu klasik bir istemci-sunucu mimarisine sahiptir.

Çalışma prensibi, bireysel bir müşterinin her talebinin bir sunucuya gönderilmesidir. Sunucu daha sonra talebi işler, merkezi veri tabanından gerekli bilgileri alır ve yanıtı geri gönderir. İstemciler ve sunucu, öncelikle HTTP protokolü ve daha güvenli HTTPS aracılığıyla kod kullanarak “iletişim kurar”. Yani, Twitter’da haber akışı açılarak, şirketin merkezi web sunucusundan çekilen veriler görüntülenir.

Merkezi olmayan uygulamalar farklı çalışır, merkezi sunucu ve veritabanı şeklinde bir “aracı” yoktur.

DApp nasıl çalışır?

Blok zincirinde konuşlandırılan akıllı sözleşmeler sayesinde merkeziyetsiz uygulamalar mümkündür. “Merkezi Olmayan Uygulamaların Genel Teorisi” raporunda, sektörün önde gelen birkaç yazarı, DApp’ler için ana kriterleri özetledi:

• Açık kaynak;
• Uygulama hakkındaki tüm bilgiler herkese açık olmalı ve blok zincirinde saklanmalıdır;
• Uygulamaya erişim dijital varlıklar tarafından sağlanmalıdır;
• DApp bir fikir birliği algoritması kullanmalıdır.

Rapor ayrıca seviyelere ayrılabilen ana dapp türlerini de gösterir. Kademe 1 DApp’ler kendi blok zincirini kullanır. İkinci katman uygulamalar, ana blok zincirinin üzerine inşa edilmiştir. Üçüncü seviyenin Dapp’leri, ilk ikisi hakkında bilgi depolar. Temel olarak bunlar, işlevleri için gerekli olan API ve komut dosyalarıdır.

DApp’lerin faydaları

• İş sürekliliği. Geleneksel web uygulaması verileri, merkezi sunucularda depolanır ve bu da tüm ağın çalışmasını zorlaştırabilir ve hatta durdurabilir. Eşler arası bir ağ, bazı düğümler arızalansa bile bir uygulamanın neredeyse sürekli olarak çalışmasını sağlayabilir.
• Sansür eksikliği. Tek bir otorite olmadan, kullanıcılar merkezi olmayan otonom organizasyonları (DAO’lar) kullanarak bağımsız olarak kararlar alabilir ve dapp’ı yönetebilir.
• Kripto para birimleri. Akıllı sözleşmeler, DApp’lerin merkezsizleşmesine katkıda bulunduğundan, dijital varlıkları işlevlerine entegre etmek kolaydır.
• Güvenlik. Sunucudan bilgi sızıntısı hem kullanıcılara hem de şirketin tamamına zarar verebilir. Merkezi olmayan uygulamaların tek bir veritabanı yoktur, bu nedenle hacklenmesi daha zordur.

DApp’lerin güvenlik açıkları nelerdir?

• Karar verme hızı. Merkezi bir otoritenin bulunmaması nedeniyle, topluluğun onayının veya reddinin alınması gerektiğinden, güncellemelerle ilgili kararlar daha yavaş alınmaktadır.
• Bir kullanıcı tabanı oluşturmada zorluk. Bir DApp’ı başarılı bir şekilde çalıştırmak için düğümlere ve bir kullanıcı tabanına ihtiyacınız var, ki bunu en başta toplamak o kadar kolay değil. Ne kadar çok kullanıcı olursa, merkeziyetsizlik düzeyi de bir o kadar yüksek ve uygulamanın kendisinin güvenliği o kadar yüksek olur.

DApps nasıl kullanılır?

Dünyanın dört bir yanındaki şirketler, hem kullanıcı tabanlarını artırmak hem de genel kullanıcı deneyimini iyileştirmek için aktif olarak DApp’ler kullanıyor. En popüler merkeziyetsiz uygulamaların bir listesini DappsRadar kaynağında bulabilirsiniz.

Bugün en popüler DApp’ler DeFi projeleridir: DEX (merkezi olmayan kripto borsaları), aracılar olmadan dijital para birimlerini takas yapmanıza olanak tanır: Uniswap, WhiteSwap, Pancakeswap, Curve. Ayrıca GameFi alanında blockchain üzerine inşa edilmiş birçok proje var, örneğin: Decentraland ve Gods Unchained.

Blockchain ve akıllı sözleşmeler, iş hiyerarşisi olmayan merkeziyetsiz özerk kuruluşlar olan DAO’ların yardımıyla projeleri bir sonraki seviyeye taşıyor. Bu, her katılımcının proje yaşamında yer almasını sağlar.